شبكه هاي اجتماعي؛ خوب يا بد؟

شبكه هاي اجتماعي؛ خوب يا بد؟

شبكه هاي اجتماعي به دليل برخورداري از ويژگي گذر از مكان و زمان، كاربران زيادي را فارغ از مرز، نژاد، زبان، سن و جنس گردهم آورده اند. اثرگذاري هاي مثبت و منفي اين شبكه هاي نوين ارتباطي بر روابط اجتماعي و فردي، مهمترين مورد مناقشه مخالفان و موافقان استفاده از اين فضا به شمار مي رود.

ورود شبكه هاي اجتماعي و جذب كاربران فراوان از گوشه گوشه جهان، جدا از حذف مرزهاي جغرافيايي، دگرگوني عميقي در تعاملات فردي و نظام هاي اجتماعي درپي داشته است. شبكه هاي اجتماعي نوين گونه اي از رسانه هاي جمعي هستند كه امكان دستيابي به شكل تازه اي از ارتباط و اشتراك گذاري محتوا را در فضاي اينترنت پديد آورده اند. اين قابليت جذاب باعث شده تا كاربران زيادي به سمت اين فضا جذب شوند. به عبارت ديگر، شبكه‌هاي اجتماعي گونه‌ اي از رسانه‌ هاي اجتماعي اند كه امكان دستيابي به شكل جديدي از برقراري ارتباط را فراهم آورده اند.
ايرانيان بيشترين كاربران نرم افزار ارتباطي تلگرام را تشكيل مي دهند به گونه اي كه براساس آمار مركز ملي فضاي مجازي، بيش از 60 درصد پهناي باند كشور توسط تلگرام اشغال ‌شده و اين شبكه پيام ‌رسان در حال حاضر نزديك به 40 ميليون كاربر ايراني دارد. اين رقم نشان مي دهد كه هر ايرانيِ بزرگسالِ داراي گوشي هوشمند، از اين شبكه اجتماعي استفاده مي كند.
درباره اثرات منفي شبكه هاي اجتماعي در جامعه ايران بارها سخن گفته شده است؛ انتشار خبرهاي دروغ، شايعه پراكني، نقض حريم خصوصي افراد، اختلافات خانوادگي ناشي از افراط در استفاده، ايجاد دوستي هاي خارج از عرف و چارچوب خانوادگي، حمله به اعتقادات مذهبي و ديني، سوءاستفاده از اطلاعات شخصي افراد، كلاهبرداري مالي، از بين رفتن روابط اجتماعي ميان فردي و گروهي، تمايل جامعه به انزواطلبي، ورود كودكان و نوجوانان و استفاده از محتواي نامناسب و توليد و انتشار مطالب غيراخلاقي همگي از مضرات برشمرده شده براي شبكه هاي اجتماعي است.
از همه پيامدهاي منفي شبكه هاي اجتماعي كه بگذريم، استفاده درست از اين فضا باعث ارتقا و بهبود فرهنگ، اعتقادات و رفتارهاي اجتماعي خواهد شد. به اشتراك گذاشتن محتوا و مديريت صفحه هاي شخصي به افراد امكان مشاركت در تعاملات اجتماعي خواهد داد. در نگاه كلي كاركردهاي مثبت شبكه هاي اجتماعي و استفاده از فضاي مجازي در چند مورد قابل بررسي است:

1- تا پيش از ورود اينترنت و پس از آن فراگير شدن شبكه هاي اجتماعي، كسي گمان نمي كرد كه بتوان با چنين سرعتي با فردي در فاصله هزاران كيلومتر، از قاره اي به قاره اي ديگر در كسري از ثانيه ارتباط برقرار كرد. اما به يمن وجود شبكه هاي اجتماعي و نرم افزارهاي ارتباطي، برقراري تماس هاي صوتي و تصويري با كيفيت بالا و كمترين هزينه، امكان خوبي را براي ارتباط با دوستان، اقوام و افراد ساير جوامع مهيا ساخته است. ديگر نيازي به صرف وقت و هزينه هاي كلان براي سفرهاي هوايي و زميني براي تازه ساختن ديدارها يا حتي ارتباطات شغلي و تحصيلي نيست. امكان تحصيل مجازي، مراودات شغلي و معاملات تجاري، خريدهاي اينترنتي و پرداخت هاي آنلاين، تماس هاي تصويري گروهي و فردي كه تا پيش از وجود شبكه هاي اجتماعي به طي مسافت هاي طولاني يا حتي كوتاه نياز داشت، از اين پس در سايه شبكه هاي اجتماعي فراهم گشته است.

2- عبور از مرزهاي جغرافيايي و آشنايي با فرهنگ جوامع مختلف از طريق شبكه هاي اجتماعي، تجربه و آگاهي از ساير آداب و رسوم هاي رايج در جهان را فراهم مي سازد. شبكه هاي اجتماعي اكنون به فضايي براي معرفي و آشنايي با تمدن ها مبدل گشته اند. به اشتراك گذاري نحوه زندگي، آداب و رسوم، محيط زندگي، عادت هاي غذايي و سبك زندگي در صفحه هاي شخصي و عمومي افراد، باعث شده تا ديگر فرهنگ كشوري در آنسوي مرزها يا منطقه اي در دوردست ناشناخته باقي نماند. برقراري تعاملات فرهنگي از اين دست به طور حتم باعث ارتقا و به اشتراك گذاري فرهنگ ها خواهد شد.
چه بسيار ديدگاه هاي منفي و تصاوير نادرست ذهني از ايران و فرهنگ ايراني در اذهان ساير مردم جهان به لطف تبليغات منفي رسانه اي شكل گرفته است كه در صورت به كارگيري اين ابزار مي توان به اصلاح نگرش هاي منفي عليه ايران پرداخت. به اشتراك گذاشتن جاذبه هاي گردشگري ايران، نمايش امكانات رفاهي و بهداشتي موجود در كشور و معرفي فرهنگ ها و اقوام ايراني كمك شاياني به برطرف ساختن تصوير ذهني مردم جهان از ايران خواهد كرد.

3- افزايش سرعت انتشار رويدادها و گردش آزاد اخبار و اطلاعات نيز ديگر رهاورد شبكه هاي اجتماعي و فضاي مجازي در عرصه ارتباطات و رسانه به شمار مي رود. دسترسي سريع به اطلاعات و اخبار از طريق صفحه ها و كانال هاي خبري، نياز به استفاده از وسايل ارتباط جمعي سنتي مانند تلويزيون و روزنامه را به گوشه اي رانده است.
اگرچه براساس نظر بسياري از جامعه شناسان ارتباطات رسانه هاي سنتي هنوز طرفداران خود را حفظ كرده اند اما دست كم ميان قشر نوجوان و جوان، كسب اطلاعات و اخبار از طريق رسانه هاي سنتي كم رنگ شده است. حتي اگر در برابر اين كاركرد مثبت شبكه هاي اجتماعي، كاركرد منفي انتشار مطالب غيرواقعي و شايعات را چون آفتي براي فضاي رسانه اي در نظربگيريم اما همين مساله باعث عمق بخشي به نگاه مخاطبان، مقاومت در پذيرش اخبار بدون منبع و غيرمعتبر، افزايش روحيه نقدپذيري و حركت به سوي خرد نقادانه خواهد شد.

4- شكل گيري و تقويت خرد جمعي نيز از ديگر شاخصه هاي شبكه هاي اجتماعي در عرصه عمومي و اجتماعي جامعه است. بيان نظرات گوناگون به شكلي مستقيم و شفاف و برگزيدن بهترين و عقلاني ترين ديدگاه، جريان تفكر و فرهنگ سازي را در جامعه تقويت خواهد كرد. به عبارت ديگر، بار سنگين جهت دهي به افكار عمومي، فرهنگ سازي، آموزش و اطلاع رساني را تا اندازه زيادي از روي دوش حاكمان و دولت ها برداشته است. راه اندازي كمپين هاي اجتماعي با هدف اشاعه ارزش هاي انساني، برقراري صلح، كمك رساني، فرهنگ سازي يا حمايت از محيط زيست و اقشار ضعيف، نمونه هايي از جريان افكار و خرد جمعي در شبكه هاي مجازي است. در سال هاي اخير به ياري شبكه هاي اجتماعي شاهد شكل گيري و توسعه مشاركت هاي مفيد اجتماعي در قالب راه اندازي كمپين هايي در راستاي تبليغ و توسعه ارزش هاي انساني و اخلاقي در جامعه بوديم.

5- امكان تبليغ در شبكه هاي اجتماعي، به اين فضا قابليت بهره برداري اقتصادي بخشيده است. شبكه هاي اجتماعي به دليل اثرگذاري بالا و مستقيم بر مخاطبان خود به يكي از مبادي درآمدزايي تبديل گشته اند كه گاهي اثرگذاري آنان در تبليغ در ساير رسانه ها مانند مطبوعات و تلويزيون بيشتر است. در بسياري از كشورهاي پيشرفته اينترنت و شبكه هاي مجازي، نقش پررنگي در درآمدزايي و اشتغال زايي دارند. بنابراين شناخت ظرفيت هاي اقتصادي اين فضا و بهره برداري از آن باعث كسب درآمد و ظهور اشتغال هاي نوين مي شود.
پيامدهاي منفي ورود شبكه هاي مجازي به جامعه ايران باعث شده تا كاركردهاي مثبت آن به گوشه اي رانده شود و ظرفيت هاي اين فضا ناديده انگاشته شود. مهم اين است كه سرعت نشر پيامدهاي مثبت و منفي بسيار بالا بوده و سياست گذاران اين فضا مدت كمي براي هدايت آن به سوي پيامدهاي مثبت و آگاهي بخشي به كاربران براي در امان ماندن اثرات منفي شبكه هاي اجتماعي دارند